F.O.C. Ne Demektir?

Elverişli Bayrak (Flag Of Convenience) armatörün gemisini başka bir devletin bayrağı altında çalıştırmasıdır. Armatörlerin bunu tercih etmelerinde çok farklı etkenler rol oynamaktadır. FOC bayrak kullanımı II. Dünya savaşı sırasında Atlantik’i geçen gemilerin Alman denizaltıları tarafından batırılmamaları için yoğun biçimde kullanılmış, savaşın bitiminden sonra ise İngiliz ve Amerikalı denizcilik sendikalarının örgütlü gücünü kırmak için kullanılmaya devam etmiştir.

1960’lı yıllarda Avrupalı armatörlerde, FOC bayrağının nimetlerini keşfederek Sosyal Güvenlik maliyetlerinden kurtulmak için yoğun biçimde “flag out” (FOC bayrağa geçiş) yaparak, FOC filosunun artmasına neden olmuşlardır. 1970’lerin sonlarından itibaren gemiadamı darlığı, ucuz ülkelerden gemiadamı istihdamı yeni bir faktör olarak FOC bayraklarına olan talebi artırmıştır.

Ülkemizde armatörlerin FOC bayrak kullanmaları ya da Türk bayrağından FOC bayraklara geçmelerinin sebepleri şu nedenlere bağlı olarak sıralanabilir:

• Bayrak devletinin kontrolü açısından, FOC (elverişli bayrak) devletlerinin prosedürlerinin çok basit olmaları ve sürecin daha hızlı işlemesi;
• Bankaların, bayrakların Uluslararası Çalışma Örgütü (IMO) tarafından beyaz-gri-siyah olarak değerlendirmelerine göre kendi faiz oranını belirlemeleri;
• SGK ve vergi gibi yükümlülüklerden kurtulmak;
• Yabancı ve ucuz gemiadamı çalıştırabilmek;
• Şahıslara verebilecek zararlar nedeniyle oluşabilecek tazminatlardan söz konusu gemi haricindeki servetlerini yalıtmak.

Uluslararası Taşımacılık İşçileri Federasyonu International Transport Workers’ Federation (ITF), 50 yıldan uzun bir zamandır kendisine bağlı denizci ve liman işçileri sendikası yoluyla FOC’ye karşı bir kampanya başlatmıştır. Bu kampanyanın amacı, gemi adamalarının sendikal örgütlülüklerini yükselterek çalışma ve yaşam koşullarını kabul edilebilir standartlara ulaştırmak ve örgütlü gücü ile dünya çapında dayanışmayı artırmaktır. ITF belirli bir bayrağı hedef seçerken aşağıdaki ölçütleri dikkate alır:

• Bayrak devletinin gemilerde en temel insan haklarını, sendikal hakları, örgütlenme özgürlüğü ve toplu sözleşme hakkını içine alan uluslararası minimum sosyal güvenlik standartlarını yerine getirme istekliliği ve yeterliliği;
• ILO Konvansiyonlarını ve Tavsiyelerini onaylama ve uygulama derecesi ile belirlenen toplumsal sicili;
• IMO Konvansiyonlarında belirlenen kuralların onaylanması, uygulanması ve liman devleti kontrol biriminin denetimleri, eksiklikleri ve geminin seferden men edilmesiyle ortaya çıkan Çevre ve Güvenlik sicili.

FOC bayrak sicillerinin asıl işlevi ise armatör ile bayrak ve dolayısıyla hukuki ulusal yükümlülükler arasındaki ilişkiyi gizlemektir. Birçok durumda bu siciller ilgili ülkeden bile yürütülmez. Yani ilgili ülkenin adresi posta kutusu işlevi görür.

Ulusal hukuk sisteminin dışında yaratılan bu kaçak alan, ne yazık ki denizcilik sektörünün %70’ine yakın bir alanı kaplamış durumdadır. Armatörler açısından erken kapitalizm dönemini hatırlatan bu hukuksuz, ilkel sömürü biçimi denizciliğin tüm tarafları açısından ciddi bir sistematik sorun oluşturmaktadır. Bu alanın regülasyon/ standartlar/ denetim altına alınma zorunluluğu, uluslararası kurumların ve uluslararası hukukun zorunlu olarak ulusal hukukun üzerine çıktığı bir sektör doğurmuştur. Gemiler taşıdıkları bayrak devletinin hukukuna tabi olduklarından ve FOC sözde bayraklar altında gerçekte hukuk işlemediğinden sendikal örgütlülüğü bu alanda doğrudan uluslararası bir örgütlenme biçimine taşımak zorunludur.

Küreselleşme de böylesine bir kötü gidişatın süratle dibe vurmasına yardımcı olmuştur. Rekabetin her geçen gün daha da kızıştığı deniz ticaretinde, her yeni FOC, kendini pazarlayabilmek için mümkün olan en alt seviyedeki maliyet ve yasal kaçışlar yolunu kullanır. Gemi adamlarının yaşam ve çalışma koşullarını her geçen gün daha da kötüleşmesine hizmet eden bu uygulama armatörler açısından da bulunmaz bir nimet gibidir. Armatörler rekabet edebilmek için gemilerinin işletilmesinde böylesine uygun düzenlemeleri araştırmaya yönelirler ve FOC’ler onlara bu çözümü sağlar.